Powstanie Wielkopolskie

Sejm niedawno uchwalił ustawę o ustanowieniu 27 grudnia świętem państwowym – Narodowym Dniem Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego (za ustawą głosowało 451 posłów – wszyscy obecni na sali, ze wszystkich klubów i kół oraz niezrzeszeni – jednomyślnie, Senat poparł ją również jednogłośnie).

W uzasadnieniu projektu ustawy zapisano między innymi: „Można stwierdzić, że nie byłoby II Rzeczpospolitej w znanym nam kształcie, a być może w ogóle nie zdołałaby ona przetrwać, gdyby nie zryw Wielkopolan”.

Powstanie Wielkopolskie należy do nielicznych, które zakończyły się pełnym sukcesem. Mimo że ofensywa niemiecka przeciwko Wielkopolanom została powstrzymana przez układ w Trewirze (przedłużający rozejm pomiędzy państwami Ententy a Niemcami, na mocy którego Niemcy mieli powstrzymać się od wszelkich działań zbrojnych przeciwko Polakom), nie umniejsza to osiągnięć powstańców. Powstańcze zdobycze i przynależność ziemi wielkopolskiej do Polski ostatecznie potwierdził Traktat Wersalski w czerwcu 1919 roku.

Nasza biblioteka posiada w swoich zbiorach wiele książek dotyczących Powstania Wielkopolskiego, a w szczególności stara się je gromadzić Pracownia Bibliografii Regionalnej. Przedstawiamy tu kilka pozycji, po które można sięgnąć, by dowiedzieć się więcej na temat historii naszego regionu, a na przestrzeni kilku ostatnich lat ze względu na 100. rocznicę wydarzeń z lat 1918‑1919 na rynku wydawniczym miał miejsce wysyp publikacji dotyczących powstania.

Zobaczmy, co mamy do wyboru…

Przede wszystkim nie można pominąć Encyklopedii powstania wielkopolskiego 1918-1919 pod redakcją Janusza Karwata i Marka Rezlera sygn. BIBL.REGION. 000-174705-00-0 [z sygnaturą 000-174754-00-0 także do wypożyczenia] wydanej przez WBPiCAK, opracowanej z udziałem 51 autorów. Jest to dzieło, nad którym pracowano prawie pięć lat, staranne pod względem graficznym i edytorskim. Liczy ponad 500 stron i jest bogato ilustrowane. Podobnej syntezy dotąd nie było. Właśnie ukazało się się drugie uaktualnione wydanie (do kupienia w naszym sklepie internetowym).

Książka Marka Rezlera Powstanie wielkopolskie 1918-1919. Po 100 latach sygn. 000-183248-00-0 oprócz szeroko zarysowanego tła politycznego prezentuje działania militarne, także te, które toczyły się po zakończeniu powstania, np. walki Poznańskiego Batalionu Śmierci. Autor szczegółowo omówił niedoceniany a ogromny wkład wielkopolskich żołnierzy w powstrzymanie bolszewickiej inwazji.

Publikacją wartą uwagi są Utwory Powstańcze sygn. BIBL.REGION. 000-178017-00-0 jednego z bohaterów Powstania Wielkopolskiego – poety i dziennikarza, poznaniaka, Romana Tadeusza Wilkanowicza. Wyboru tekstów oraz opracowania dokonała Izolda Kiec, która jest również autorką obszernego wstępu. Znajdziemy tu mnóstwo informacji biograficznych na temat autora – patrioty, żołnierza i działacza konspiracyjnego. Życie człowieka, który był gotowy na wszystko dla ojczyzny, ostatecznie zdominowała choroba i zmarł on w skrajnej nędzy nie mogąc doprosić się o poprawę warunków socjalnych, o… godne umieranie. Książka jest wyrazem szacunku do jego osoby. „Bard wielkopolskiej wolności” poprzez słowa starał się dodawać odwagi powstańcom i wszystkim żołnierzom. Pozwolę sobie zacytować – już częściowo w klimacie bożonarodzeniowym – fragment utworu pt. „Bracia!”

Opłatkiem dzielę się z Wami
   O, Bracia moi,
Niech ten chleb Ciała Pańskiego
   Ból Wasz ukoi,
Niech będzie szczerym symbolem
   Polskich żołnierzy,
Niech bratnią miłość i zgodę
   Pośród nas szerzy…

Opłatkiem dzielę się z Wami
   O, Bracia moi,
Kiedy się rodzi Ojczyzna,
   Do wielkich czynów,
Kiedy wolnemi rękoma
   Te rany koi,
Które otrzymał w okopach
   Niejeden z Synów…

Wiersze i prozę Wilkanowicza uzupełniają fotografie oraz rysunki (m.in. poznańskich malarzy Jana Wronieckiego i Leona Prauzińskiego).

Warto także sięgnąć po książkę Wojciecha Jedliny-Jacobsona pt. Z ludem wielkopolskim przeciw zaborcom. Wspomnienia sygn. BIBL.REGION. 000-178021-00-0. Jest to pamiętnik jednego z liderów Powstania Wielkopolskiego. Autor pisze szczerze o powstańcach, nie tylko o ich roli, ale także o ich przywarach i popełnianych błędach. Książka dla tych, którzy cenią sobie szczegółowy i obrazowy opis, napisana przystępnym językiem przez człowieka znajdującego się w centrum zdarzeń.

Wielkopolska pamięta! 1918-2018. Album fotograficzny wybranych miejsc pamięci Powstania Wielkopolskiego w województwie wielkopolskim Mariana Franciszka Nowaka sygn. BIBL.REGION. 000-175043-00-0, to pozycja przedstawiająca pomniki, tablice, nagrobki czy kopce rozsiane po wielkopolskiej ziemi. Autor przyjął za cel zaprezentowanie czytelnikowi fotografii miejsc upamiętniających jako środka przekazu, a opis jest jego ważnym dopełnieniem. Czy nie zapominamy, że dbałość o te miejsca to nasz zbiorowy wielkopolski obowiązek?

Warto też zajrzeć do starannie wydanego, obszernego albumu biograficznego o generale, naczelnym dowódcy Powstania Wielkopolskiego (który to nawiasem mówiąc nie doczekał się za swojego życia żadnego polskiego odznaczenia) i przyjrzeć się starym faksymiliom portretów, zdjęć, plakatów czy wycinków prasowych. Album nosi tytuł Józef Dowbor-Muśnicki 1867-1937, jest autorstwa Rafała Sierchuły i Wojciecha Jerzego Muszyńskiego sygn. BIBL.REGION. 000-179448-00-0.

Czy sprawa polska miała uprzywilejowane miejsce w polityce Francji tamtego okresu? Czy Francuzi zainteresowani byli rozwojem sytuacji na pograniczu niemiecko-polskim objętym działaniami zbrojnymi? Jeżeli interesuje kogoś powstanie w kontekście międzynarodowym, warto dotrzeć do pozycji Stanisława Sierpowskiego O Powstaniu Wielkopolskim w jego setną rocznicę. Aspekty międzynarodowe, regionalne i lokalne sygn. BIBL.REGION. 000-179143-00-0. Zawiera ona m.in. takie rozdziały jak:

• Aspekty międzynarodowe Powstania Wielkopolskiego,
• Motywy poparcia Francji,
• Sprawy polskie na łamach „Le Temps”,
• Geneza i cele Komisji Międzysojuszniczej w Polsce w 1919 r.

Chyba mało kto wie, że we francuskim memoriale z 1918 roku uznano, że mieszkańcy ówczesnego Poznańskiego to „ludzie najrozsądniejsi, najbardziej przygotowani do życia publicznego i najodpowiedniejsi do organizacji i odbudowy państwa polskiego”…

Mamy także powieści na temat powstania, na przykład Hotel sygn. BIBL.REGION. 000-178367-00-0 [także z sygnaturą 007-008684-00-0 możliwy do wypożyczenia] napisany przez Bartłomieja Marcinkowskiego. Książka opisuje losy pary zakochanych na tle ważnych wydarzeń historycznych, głównie Powstania Wielkopolskiego. Jest tu m.in. przybycie Ignacego Paderewskiego do Poznania w grudniu 1918 r., które przekłada się na wybuch powstania. Pianista zatrzymuje się w tytułowym hotelu, którym jest polski hotel „Bazar”. Podejrzewany jest zamach na życie muzyka, w związku z czym prowadzone są działania, aby temu zapobiec. Książka jest powieścią historyczną, ale częściowo i szpiegowską z wątkiem miłosnym.

Młodszym czytelnikom wypada polecić komiksy Witolda Tkaczyka i Tomasza Tomaszewskiego: obszerniejszy pt. Dziś Powstanie sygn. BIBL.REGION. 000-174766-00-0, [także z sygnaturą K-178505 i K-174631 możliwy do wypożyczenia] oraz krótszy (będący właściwie wyjętym fragmentem z poprzedniego) pt. Bitwa o Ławicę. Jak powstańcy wielkopolscy zdobyli lotnisko w Poznaniu sygn. BIBL.REGION. 000-180508-00-0 [także z sygnaturą PRAC.KRAJOZN. 007-009128-00-0 możliwy do wypożyczenia], które mogą się stać prostą i sympatyczną lekcją historii.

Bohaterami komiksów są przyjaciele Antek i Franek, którzy zostali wciągnięci w wir wydarzeń mających miejsce w Poznaniu i Wielkopolsce na przełomie 1918 i 1919 roku. Chłopcy są obecni podczas przyjazdu Ignacego Jana Paderewskiego do Poznania, obserwują walki na ulicach miasta, pomagają rannym, przenoszą meldunki oraz uczestniczą w zwycięskiej bitwie o lotnisko Ławica.

W książce A u nas powstanie! sygn. MB-171998 Magdaleny Podbylskiej rodzina Grześkowiaków poznaje dwa tygodnie z życia swoich przodków w czasie, gdy w Poznaniu wybuchły walki powstańcze. To również propozycja dla młodego pokolenia.

Warto także wiedzieć, iż w 2019 roku została wydana kolejna edycja bibliografii książek i artykułów o Powstaniu Wielkopolskim pt. Powstanie Wielkopolskie 1918/1919. Bibliografia za lata 1988-2018 (wybór) sygn. BIBL.REGION. 000-182049-00-0, nad którą pracował zespół Pracowni Bibliografii Regionalnej. Można ją również pobrać ze strony WBPiCAK. Mamy nadzieję, że będzie pomocna osobom zajmującym się naukowo lub hobbystycznie Powstaniem Wielkopolskim.

Polecają: Anna Kowalska, Julia Borkowska-Kulczak i Anna Kasperska